Tag Archief van: design sprint

Design Sprint Energietransitie samen met de Gemeente Utrecht

 

De gemeente Utrecht werkt binnen de energietransitie onder andere aan energiebesparing en het aardgasvrij maken van de stad. Dit zijn twee van de drie sporen binnen het programma om over te stappen op schone energie. De gemeente wil in 2050 30% energie besparen in gebouwen en heeft de uitdaging om 130.000 gebouwen van het aardgas af te halen. Een wijkgerichte aanpak is een van de manieren om dit te bereiken. Mede met behulp van data zoekt de gemeente een juiste volgorde, en wil ze focus bepalen en zicht houden op de voortgang van de aanpakken. De gemeente heeft een Design Sprint gedaan om in vijf dagen een datagedreven prototype te ontwerpen en te toetsen op de waarde daarvan.

De gemeente heeft al veel gedaan met data, maar komende jaren gaat de omvang van de opgave enorm groeien. Op basis van verdere data-analyse wil de gemeente de aanpak verder vormgeven en analyses doen. Waar in de stad is het besparingspotentieel het grootst? Waar gaat de grond sowieso al open? Hoe kunnen we bewoners activeren en interesseren voor gezamenlijke inkoop? Welke data zijn nodig om een goed beeld te krijgen van de buurten die als eerste aardgasvrij worden?

Voor deze operationalisering worden beleidsmedewerkers vaak gevraagd om informatie en analyses over het thema energietransitie en dat levert de data-analist van de afdeling veel werk op. Omdat het werk komende tijd toeneemt, wilde de gemeente een instrument ontwikkelen. Dit instrument moet de aanpak voor en monitoring van de energietransitie ondersteunen en de vele vragen makkelijk en snel kunnen helpen beantwoorden.

Figuur 1: Analyse op pand- en gebiedsniveau en cluster analyse

Van maatschappelijke opgave naar datagedreven prototype

Om te komen tot het gewenste instrument besloot de  gemeente Utrecht om onder begeleiding van Shintō Labs een Design Sprint te doen. Deze aanpak is ontwikkeld om van een ‘nadenk-stand’ in de ‘actie-stand’ te komen. In vijf dagen hebben we samen met de beleids- en projectmedewerkers en de data-analist een prototype ontworpen van een ‘datatool’ waarmee makkelijk en snel analyses kunnen worden gedaan om vragen te beantwoorden. En nog belangrijker, het is vervolgens getoetst op de waarde voor de beoogde eindgebruikers.

figuur 2: Analyse besparingspotentieel panden

Van gebiedsanalyse tot clusteranalyse

Het prototype bevat meerdere analysemogelijkheden zowel op gebieds-, pand- en adresniveau. Met filters kan een selectie worden gemaakt en deze kan op een kaart of in een lijst worden geprojecteerd. Zo kun je van een wijk of buurt visualiseren waar de woningen met veel en met weinig besparingspotentieel zitten. Ook kun je laten zien waar in de stad, wijk of buurt panden zijn op basis van bouwjaar of energielabel. Daarnaast is er de mogelijkheid om een clusteranalyse te doen. Met een clusteranalyse worden de panden in de stad onderverdeeld in clusters op basis van de kenmerken uit de gebruikte datasets. Zo kom je tot groepen die zich bijvoorbeeld niets aantrekken van buurt- of wijkgrenzen maar wel vergelijkbare kenmerken hebben en daarmee interessant zijn voor de ontwikkeling van scenario’s.

Figuur 3: cluster analyse

Monitoring en trends

Naast het doen van analyses om scenario’s te bepalen voor energiebesparing en aardgasvrij, is het ook mogelijk om trends inzichtelijk te maken. Op basis daarvan kunnen we zien hoe de trends zijn als het gaat om gasverbruik, gasaansluitingen en elektriciteitsverbruik. Daarnaast kunnen we de concrete voortgang inzichtelijk maken per buurt. Hoe ver zijn we met de energiebesparende maatregelen en liggen we op koers met aardgasvrij? Tenslotte is er de mogelijkheid om standaardrapportages te genereren en een index weer te geven. Deze geeft in 1 oogopslag aan hoe de gemeente ervoor staat met de overstap naar aardgasvrij.

Figuur 4: Voortgang energietransitie op buurtniveau

Meer informatie of een demo?

Wil je meer weten over onze Design Sprint aanpak of wil je het prototype een keer zien? Neem dan contact met ons op!

Relevante links

Whitepapers

Blogs

Testimonials

Masterclasses

Foto credits: Sven de Koe op Unsplash

 

Product Consultant / Product Manager (Medior)

Wij zoeken een gedreven data scientists die hun tanden willen zetten in complexe data analytics vraagstukken en losgaan op modellen en analyses.

Design Sprint Consultant

Wij zoeken een gedreven data scientists die hun tanden willen zetten in complexe data analytics vraagstukken en losgaan op modellen en analyses.

Een datagedreven aanpak van armoede en schulden in de gemeente Alphen aan den Rijn

Begin dit jaar heeft de gemeente Alphen aan den Rijn een Design Sprint gedaan rond de actie-agenda ‘Financieel Fit’. Deze agenda gaat over de bestrijding van armoede en het oplossen en voorkomen van schulden bij de inwoners in de gemeente. Tijdens de Design Sprint heeft een team van beleidsmedewerkers en data professionals van de gemeente een datagedreven prototype ontworpen en gevalideerd.  

Vanuit het coalitie-akkoord is de aanpak van armoede en schulden een speerpunt. Hiervoor is de Actie-Agenda Financieel Fit geformuleerd met de volgende ambitie: ‘Hoe kunnen we ervoor zorgen dat inwoners van de gemeente Alphen aan den Rijn schulden(zorg)vrij zijn en de ruimte ervaren om mee te doen?’

DatCan methode

De gemeente heeft de ambitie om steeds meer informatiegestuurd of datagedreven te werken. Als onderdeel hiervan is de gemeente in aanraking gekomen met de DatCan methode van prof. Frans Feldberg van de VU Amsterdam en Tom Pots van de gemeente Zaanstad. Deze methode is afgeleid van het Business Model Canvas en is bedoeld om gemeenten te helpen om het ‘hoe, wat en waarom’ van een vraagstuk in kaart te brengen alvorens met data aan de slag te gaan.

Design Sprint

Nadat de gemeente de DatCan methode had toegepast op het vraagstuk Financieel Fit kon de volgende stap worden gezet. Via de Leergang Datagedreven Sturing in de Publieke Sector had de gemeente kennis genomen van de Design Sprint aanpak als methode om in korte tijd concrete resultaten te boeken. Met een Design Sprint wordt  in co-creatie in vijf dagen van een ‘challenge’ toegewerkt naar een gevalideerd prototype van een datagedreven oplossing.

Dashboard Financieel Fit

Het prototype is inmiddels ontworpen én gevalideerd. Met het prototype is de gemeente in staat om meer zicht te krijgen op de omvang van de armoede- of schuldenproblematiek, maar ook op de mate waarin doelstellingen die zijn geformuleerd worden behaald en of bijsturing nodig is.

Dashboard Financieel Fit

Figuur: Dashboard Financieel Fit

De vijf centrale doelstellingen zijn:

  1. Meer inwoners zijn financieel zelfredzaam.
  2. Inwoners met financiële vraagstukken vinden eerder de weg naar hulp bij de gemeente.
  3. Meer inwoners met financiële vraagstukken worden geholpen.
  4. Inwoners met schulden die zich melden bij de gemeente zijn eerder schuldenzorgvrij.
  5. Meer inwoners zijn na een schuldhulptraject duurzaam financieel gezond.

Maatschappelijke doelen meten

Met de monitor is bewust gekozen om de projecten te koppelen aan de maatschappelijke doelstellingen om zo de bijdrage inzichtelijk te maken. In het prototype wordt het op die manier direct inzichtelijk hoe het ervoor staat, wat de ontwikkeling is en hoe de projecten daar aan bijdragen. Tot slot is er ook een experiment met een voorspellende analyse gedaan om te zien of dit een bijdrage kan leveren.

Conclusie

De gemeente Alphen aan den Rijn is enthousiast over het eindresultaat maar vooral ook over de aanpak die is gehanteerd. ‘We hebben het traject als positief ervaren. Vooral fijn hoe jullie de regie nemen en iedereen meekrijgen in het proces. En verder ligt er een mooi prototype waar we het team mee kunnen gaan helpen.’

Meer weten?

Ben je benieuwd naar het prototype? Wil je meer weten over de Design Sprint aanpak? Neem dan contact met ons op of lees ook de ervaringen van de gemeente Eindhoven, de gemeente Zaanstad en de gemeente Helmond over de Design Sprint.

Zie ook

Whitepapers

 Blogs

 Testimonials

Naar een datagedreven aanpak van discriminatie met de Meldpunten Discriminatie van de G4+

De antidiscriminatiebureaus of -voorzieningen (ADV’s) van de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en regio Haaglanden (G4+) willen meer datagedreven gaan werken. Samen met Shintō Labs gaan ze een Analyse- en Rapportagetool ontwerpen en ontwikkelen op basis van het Stratum Analytics Platform. Het doel is om gebruik te maken van verschillende databronnen en deze te delen, makkelijker en flexibeler te kunnen rapporteren en meer inzicht te krijgen in trends en ontwikkelingen via een dashboard.

In Nederland kennen we een groot netwerk van voorzieningen die de burger bijstaan in geval van discriminatie. De antidiscriminatiebureaus of -voorzieningen (ADV’s) zijn daar het bekendste voorbeeld van. Sinds 2009 kent iedere gemeente de verplichting om zo’n meldpunt te hebben. De ADV moet minimaal de twee wettelijke taken uitvoeren:

  • Onafhankelijke bijstand bij de afwikkeling van discriminatieklachten
  • Registratie van de klachten

De ADV speelt daarnaast een rol van regievoerder en kennispartner voor de verschillende stakeholders in het speelveld. Denk hierbij aan politie, OM en diverse belangenbehartigers of non-profit organisaties gekoppeld aan de bestrijding van een of meerdere vormen van discriminatie.

Naar een datagedreven ADV

Om haar taken goed uit te kunnen voeren is de ADV afhankelijk van een goede informatiepositie. Op basis van deze informatiepositie kan zij beter beleid ontwikkelen en uitvoeren én meer regie voeren in een integrale ketenaanpak. Het is hierbij de ambitie dat iedere partner op basis van dezelfde inzichten handelt en haar aanpak afstemt.

Op dit moment registreren en verzamelen de ADV’s ook al data om die vervolgens om te zetten in rapportages. Problemen hierbij zijn o.a. dat data op verschillende plekken binnenkomt. Daarnaast is vergelijking van deze data lastig omdat verschillende definities bij registratie van fenomenen wordt gehanteerd. Daarnaast is de verwerking van de data in rapportages erg arbeidsintensief. Het pro-actief delen van data tussen ketenpartners om zo een beeld van de hele keten te  krijgen en daarop een gezamenlijke aanpak te ontwikkelen is momenteel lastig.

Een analyse en rapportagetool voor de G4+

De ADV’s van de G4+ en de besturen van de aangesloten gemeenten, hebben de ambitie om de aanpak van de bestrijding van discriminatie te verbeteren en te professionaliseren. Enerzijds door een integrale ketengerichte aanpak en anderzijds door verbetering van de informatiepositie van de ADV’s. De G4+ zien zichzelf als proeftuin voor de andere 14 meldpunten die lid zijn van de Landelijke Vereniging tegen Discriminatie in Nederland.

Het analyse- en rapportagetool moet de volgende zaken mogelijk maken:

  • het verzamelen van data en maken van rapportages makkelijker en minder arbeidsintensief maken
  • trends en analyses kunnen doen op basis van de data en die ook geografisch visualiseren (bijv. op lokaal, gemeente, regionaal of landelijk niveau)
  • het ondersteunen van een integrale ketengerichte aanpak met de data en de inzichten die hieruit kunnen worden verkregen
  • een tool ontwikkelen dat schaalbaar is naar de andere ADV’s, gemeenten en ketenpartners in Nederland

We gaan begin volgend jaar starten met een Design Sprint om te komen tot een prototype van het analyse en rapportagetool.

Wil je op de hoogte blijven? Volg ons dan op social media of abonneer je op onze nieuwsbrief!

Meer relevante links

Whitepapers

Blogs

Testimonials

Masterclasses

Foto credits: Divya Agrawal on Unsplash

Woningbouw Monitor en Applicatie Ondermijning uitgelicht als dataproject

Het A&O fonds Gemeenten vergeleek en analyseerde 18 voorbeeldprojecten van datagedreven innovatie. Op basis van die analyse kwamen zij tot negen factoren die bijdragen aan een succesvolle pilot met nieuwe technologie. De grote uitdaging is niet alleen om een succesvol experiment te doen maar deze ook om te zetten in werkende oplossingen en die vervolgens opschalen naar andere gemeenten.

Bij twee van de voorbeeldprojecten die worden beschreven zijn wij betrokken geweest:

Woningbouw Monitor

De Woningbouw Monitor is ontworpen en bedacht samen met de gemeente Eindhoven middels een Design Sprint. Het is het meest succesvolle voorbeeld van een datagedreven toepassing die we samen met de gemeente hebben ontworpen en ontwikkeld en inmiddels gebruikt wordt door meerdere gemeenten waaronder Zaanstad, Helmond en Groningen. Naar verwachting zullen de komende maanden nog zeker 10 gemeenten aansluiten.

De Woningbouw Monitor bestaat uit een beheeromgeving voor woningproductie data en diverse dashboards waarin deze data wordt gecombineerd met verschillende bronnen en inzichtelijk wordt gemaakt. De analisten kunnen realtime door de data zoeken en filteren en complexe data op eenvoudige wijze combineren tot heldere inzichten. Ook kunnen ze eerder inschattingen vergelijken met de actuele woningvoorraad om in te zien hoe de planning zich verhoudt tot de realiteit. Daarnaast kunnen ze op verschillende manieren rapportages maken waaronder de periodieke rapportage naar de provincie.

Onlangs hebben we een webinar georganiseerd waarin de de laatste ontwikkelingen hebben laten zien samen met de gemeente Eindhoven. Dit webinar is terug te kijken via deze link:

Webinar Woningbouw versnellen en monitoren met de dynamische projectenkaart

Applicatie Ondermijning

De gemeente Zaanstad wilde in de strijd tegen ondermijning de informatiepositie van de gemeente verbeteren.  Samen hebben we een challenge benoemd en op basis daarvan is er een Design Sprint  doorlopen.

De benoemde challenge van de Design Sprint was:

‘Kunnen we door bronnen en signalen te combineren verschillende verschijningsvormen (zoals woon- en adresfraude, vastgoedfraude, uitkeringsfraude, hennepteelt, et cetera) inzichtelijk maken en van daaruit een effectieve aanpak ontwikkelen?’

In de Design Sprint is in vijf dagen op basis van de challenge een toetsbaar werkend prototype ontwikkeld voor het fenomeen woon- en adresfraude. In het ontwerpproces kwamen we erachter dat ondermijning meerdere verschijningsvormen kent en dat iedere verschijningsvorm eigen indicatoren, visualisaties en datasets kent. Deze fenomeenspecifieke kijk op de data noemen we een ‘lens’. Lees hier meer over in het whitepaper dat we erover hebben geschreven.

Het prototype is uitgebreid intern gevalideerd bij relevante stakeholders en extern bij andere gemeenten, en op basis van deze validatie is besloten het prototype door te ontwikkelen tot een data-applicatie die de gemeente Zaanstad inzicht gaat geven in woon- en adresfraude. Het idee bij de start was dat ook andere gemeenten de data-applicatie kunnen gebruiken, waarbij zij niet meer hoeven te investeren in de componenten die Zaanstad heeft ontwikkeld. Zo heeft dit jaar ook de gemeente Diemen besloten gebruik te maken van de applicatie en hebben we ook functionaliteit toegevoegd voor het beheer van signalen. Zie ook het artikel Gemeente Diemen kiest voor datagedreven aanpak woon- en adresfraude.

Inmiddels is op basis van het ‘Zaanse fundament’ doorontwikkeld en zijn er lenzen voor het Buitengebied, Vastgoed en Bedrijven. Ook is er samen met het RIEC Rotterdam de Risico Radar Ondermijning ontwikkeld waarna we het concept van ‘radar’ en ‘sonar’ verder hebben ontwikkeld. Lees ook het blog Van radar tot sonar: signaleren van ondermijnende criminaliteit met data science en het whitepaper ‘Een datagedreven aanpak van ondermijnende criminaliteit’

De 9 succesfactoren

Op basis van de lessen van de pilots, waarbij datagedreven werken centraal staat, komt onder meer naar voren dat zeer vaardige projectleiders, het werken met multidisciplinaire innovatieteams en sterke drijfveren van betrokkenen om te vernieuwen doorslaggevend zijn. Ook leren van de markt en projecten op informele en cyclische wijze benaderen leidt vaak tot succes.

Het gehele onderzoek is te downloaden op de website van A&O fonds Gemeenten.

Relevante links

Woningbouw Monitor

Ondermijning

Design Sprint energietransitie en duurzaamheid met Regio Alkmaar en Data Science Alkmaar

Alle Nederlandse regio’s werken hard om hun klimaatdoelstellingen te halen. Toch maken veel duurzaamheidsmedewerkers zich zorgen: doen we wel de juiste dingen? Dragen onze initiatieven wel echt bij aan het halen van onze doelstellingen? Hoe krijg ik de impact van onze initiatieven inzichtelijk, en hoe kan ik deze delen met onze inwoners, wethouders en partners? De gemeentes uit de regio Alkmaar vroegen zich dit af, en schakelden samen met Data Science Alkmaar onze hulp in.

Op maandag 4 oktober jl. organiseerden we een gezamenlijke co-creatie workshop. Zo’n 25 Duurzaamheids- en data-experts uit de regio Alkmaar, in samenwerking met Data Science Alkmaar en hoogleraar datagedreven businessinnovatie Frans Feldberg van de VU, bogen zich over de vraag welke rol data kan spelen in de energietransitie van de regio.

De Big Challenge(s)

Gezamenlijk identificeerden we drie ‘Big Challenges’:
1. Hoe kunnen we als gemeente het netcongestieprobleem samen met onze partners aanpakken?
2. Hoe kunnen we de impact van lokale initiatieven inzichtelijk maken?
3. Hoe brengen we de massa in beweging?

Deze drie big challenges vormen het startschot voor een onderzoek van Het PON & Telos. Zij onderzochten relevante indicatoren van de impact van lokale initiatieven, en ontwikkelden een meetplan – een duidelijke opvolger van de tweede tijdens de workshop geïdentificeerde Big Challenge. De eerste week van december namen wij het stokje van Het PON & Telos over.

De Design Sprint

We faciliteerden een Design Sprint om het meetplan en de indicatoren uit het onderzoek van Het PON & Telos om te zetten in een dynamisch, functioneel en, hopelijk, waardevol prototype. Ons sprintteam bestaat opnieuw uit duurzaamheids- en data-experts van de verschillende gemeentes in de regio Alkmaar, opnieuw aangevuld met Data Science Alkmaar, en onderzoekers van het PON & Telos.

We staan tijdens de Design Sprint, zoals altijd, uitgebreid stil bij het hoe en waarom: waarom is het belangrijk om de impact van duurzaamheidsintiatieven inzichtelijk te maken? Wat gaat er mis als ons dat niet lukt? Wie heeft zulk inzicht nodig, en met welk doel? En, misschien nog wel het belangrijkst: hoe brengen we de impact van duurzaamheidsinitiatieven zó in kaart dat dit bijdraagt aan nog impactvollere initiatieven in de toekomst, zoals activiteiten rondom het op handen zijnde netcongestieprobleem (big challenge 1) en het steeds meer in beweging krijgen van inwoners en bedrijven (big challenge 3)?

Een belangrijke factor hierbij was het grote aantal al bestaande dashboards rondom het thema duurzaamheid: hoe maken we optimaal gebruik van de kennis die al bestaat, en hoe zorgen we ervoor dat ons prototype een waardevolle toevoeging wordt? Op het moment van schrijven is deze Design Sprint nog in volle gang. Het definitieve prototype is dan ook nog niet bekend. Wel beginnen de contouren steeds helderder te worden.

Zo moet er ruimte blijven voor duurzaamheid en energietransitie in al haar complexiteit, moet het mogelijk worden om duurzaamheidsinitiatieven en -inspanningen te koppelen aan geagendeerde thema’s en geformuleerde doelen, en ziet het ernaar uit dat storytelling een belangrijk component van het prototype gaat worden. We’ll keep you posted!

Meer info?

Wil je meer weten over dit project? Neem dan contact met ons op via deze link!

Zie ook de website van Data Science Alkmaar:

Meer relevante links

Whitepapers

Blogs

Testimonials

Masterclasses

Fotografie: Laurens Overtoom

Webinar ‘Zicht op mensen met een (psychische) kwetsbaarheid’

In de zomer van 2021 hebben we samen met de gemeente Eindhoven een Design Sprint uitgevoerd rondom het thema ‘kwetsbare personen’ in de samenleving. Deze Design Sprint was onderdeel van een van tien gemeentelijke proeftuinen die als doel hebben zicht te krijgen op de groep mensen met een (psychische) kwetsbaarheid met extra zorg- en ondersteuningsbehoefte. Dat inzicht helpt om de zorg informatiegestuurd en gebiedsgericht te kunnen inzetten – oftewel: de juiste zorg op de juiste plek. Concreet had de Design Sprint een drietal doelen: het op gang brengen van een nuttige discussie over de invulling van het begrip ‘(psychische) kwetsbaarheid’, het vormen van een voorstel van een bruikbaar instrument waarmee inzicht in die groep verkregen kan worden, en het op een rij krijgen van relevante databronnen en indicatoren.

Het begrip ‘kwetsbaarheid’

Tijdens de Design Sprint hebben we uitgebreid stilgestaan bij het begrip ‘(psychisch) kwetsbaren’. Dit is een term die bij iedereen associaties oproept, maar moeilijk te definiëren is. Daarnaast is het een heel gelaagd begrip, waar eigenlijk iedereen in meer of mindere mate mee te maken kan hebben. De vraag is dus niet alleen ‘wanneer is een persoon kwetsbaar?’ maar ook ‘welke kwetsbare personen hebben extra zorg of ondersteuning nodig?’, ‘hoe komt het dat we bepaalde doelgroepen niet in beeld hebben?’. Tijdens de Design Sprint werd dan ook meerdere keren benadrukt dat naast kwetsbare personen zelf ook de sociale en fysieke omgeving van kwetsbare personen relevant is.

Lees het blog dat we geschreven hebben over deze Design Sprint:

Kwetsbare personen in de samenleving: meekijken in een Design Sprint

Lessen uit de Sprint

Tijdens het webinar komen de volgende vragen en ‘lessons learned’ aan bod:

  • wat kunnen we doen om zicht te krijgen op de doelgroep van outreachend werk?
  • hoe kan data bijdragen aan de aanpak van outreachend werk?
  • lessen uit de Design Sprint, en uit het uitgebreide vervolgonderzoek op basis van het prototype (in het kader van de proeftuinen van ZonMW)
  • lessen uit de verschillende regionale proeftuinen op het gebied van mensen met een (psychische) kwetsbaarheid

Delen ervaringen

Omdat we denken dat de leerervaring en het prototype ook interessant is voor andere gemeenten organiseren Moniek Veldhoven, Jeroen van der Ven, en Carien van Caam van de gemeente Eindhoven samen met Mignon Wuestman van Shintō Labs een webinar. Tijdens het webinar vertellen zij hoe het idee is ontstaan, hoe vervolgens via een Design Sprint een prototype is gebouwd en hoe dit prototype werkt. Moniek Veldhoven is Manager Zorg en Veiligheid, Jeroen van de Ven is projectleider en specialist Veiligheid en Carien van Caam is senior beleidsmedewerker sociaal domein. Mignon Wuestman is data scientist en projectleider bij Shintō Labs.

Sprekers

Moniek Veldhoven
Manager Zorg en Veiligheid
Gemeente Eindhoven

Jeroen van de Ven
specialist en projectleider Veiligheid
Gemeente Eindhoven

Carien van Caam
Senior beleidsmedewerker sociaal domein
Gemeente Eindhoven

Mignon Wuestman
Data Scientist en projectleider
Shintō Labs

Terugkijken

Wil je dit webinar terugkijken? Vul dan het onderstaande formulier in:


Relevante links

Whitepapers

Webinars

Blogs

Testimonials

Masterclasses

Photo by Todd Diemer on Unsplash

 

 

Kwetsbare personen in de samenleving: meekijken in een Design Sprint

Een datagedreven aanpak van ondermijning bij het misbruik van vastgoed

Eind 2020 hebben we twee Design Sprints uitgevoerd om een uitbreiding van onze ondermijningsapplicatie te ontwikkelen. Deze twee sprints draaiden om ‘misbruik van vastgoed’ en waren uitgevoerd bij een grote en een middelgrote gemeente. In slechts enkele dagen ontwikkelden wij daar een prototype voor een datagdreven aanpak van dit probleem. Deze blog geeft een verslag van deze Design Sprints en de stappen die wij doorlopen hebben om tot dat prototype te komen. We laten zien hoe we de uitdaging, het probleem,  vertaald hebben in een prototype met indicatoren, kaarten, filters en netwerkanalyses. En waarin we verschillende manieren verkennen om de privacy van burgers te waarborgen. 

Aanleiding

De aanpak van ondermijnende criminaliteit binnen een gemeente wordt vaak geprioriteerd in lijn met de de focus zoals die ook vaak door de RIEC’s (Regionale Inlichtingen en Expertise Centra) wordt aangebracht. Deze terugkerende thema’s zijn:

  • Georganiseerde hennepteelt;
  • Mensenhandel en -smokkel;
  • Criminele motorbendes;
  • Misbruik en fraude binnen de vastgoedsector;
  • Witwassen en daaraan gerelateerde vormen van financieel-economische criminaliteit.

Misbruik en fraude binnen de vastgoedsector (en het witwassen dat daar regelmatig mee gepaard gaat) is daarmee één van de belangrijke pijlers in de bestrijding van ondermijnende criminaliteit. In de vele gesprekken die wij met verschillende lokale en regionale overheidsorganisaties hebben gehad is de aanpak misbruik vastgoed ook een van de meest genoemde vraagstukken.

Bij de gemeentes in kwestie speelden bovendien specifieke vraagstukken in relatie tot de ‘Woondeals’ (van het ministerie van BZK) en een organisatieverandering gericht op datagedreven werken en gebiedsgericht werken (domein-overstijgende samenwerking). De Design Sprints die we hebben uitgevoerd moesten ook deze context meenemen.

In de voorgesprekken met de betrokken gemeentes werd benoemd dat er verhoudingsgewijs veel ABC-constructies toegepast worden – een arbitraire eerste plaats waar iets aan gedaan moest worden. (Een ABC-constructie of ABC-akte is een vastgoedtransactie waarbij een gebouw of woning binnen zeer korte tijd twee keer verkocht wordt, van A naar B en van B naar C. Het gebouw gaat daarmee feitelijk van A naar C. Een ABC-transactie is gevoelig voor fraude zoals hypotheekfraude, belastingontduiking en witwassen.)

Big Challenge

Wij starten een Design Sprint altijd met een Big Challenge – het buikpijndossier. Dat is een van de belangrijkste succesfactoren van een Design Sprint. De Big Challenge voor deze Design Sprint gericht op  het misbruik van vastgoed is de volgende:

‘Kunnen we zicht krijgen op het misbruik van vastgoed in onze wijken zodat de gemeente en haar partners interventies kunnen plannen voor zichtbaar resultaat’

Deze challenge is gericht op het verkrijgen van zicht op en inzicht in vastgoed misbruik als verschijningsvorm van ondermijnende criminaliteit. Een terugkerende vraag daarbij is wanneer gebruik over gaat in misbruik en hoe dat te constateren is. Een andere factor is het inzichtelijk kunnen krijgen van de dynamiek binnen het speelveld van panden, personen en ondernemingen rondom het thema misbruik van vastgoed. Tenslotte bleek tijdens de sprints er dat er binnen de gemeente verschillende rollen zijn die hun eigen taken en verantwoordelijkheden hebben en die niet altijd dezelfde belangen hebben. Zo kan het innen van leges voor het afhandelen van vergunningsaanvragen mogelijk conflicterend zijn met het doorvragen bij een mogelijk verdachte aanvraag en de signaleringsfunctie die daarbij hoort.

Doelstelling

De lange termijn doelstelling is als volgt gedefinieerd: “Een goede datahuishouding rondom vastgoedmisbruik, wat zorgt voor een duurzaam informatiebeeld dat integraal gedeeld wordt en domeinen overstijgt, ten behoeve van gedeelde verantwoordelijkheid en urgentiebesef.

Het achterliggende idee was dat er verschillende domeinen als ‘silo’s’ opereren, geen gedeeld beeld hebben, of de urgentie missen om een gezamenlijke aanpak te definiëren. Vastgoedmisbruik raakt namelijk niet alleen het veiligheidsdomein, maar ook het sociaal domein, het ruimtelijk domein, en overstijgende thema’s zoals de leefbaarheid in wijken en buurten.

Waardepropositie

Een vast onderdeel van de Design Sprint is het bepalen van de waardepropositie (Value Proposition). Het idee van de waardepropositie is om te bepalen waar de pijn precies zit, uitgedrukt in drie onderdelen: jobs, pains en gains. Hieronder een indruk van de jobs, pains en gains die tijdens de sprints ter sprake zijn gekomen. Dit is natuurlijk geen uitputtende lijst!

1. Jobs: welke taken moeten er gedaan worden?

Een relevante job rondom het thema vastgoedmisbruik is natuurlijk het inzichtelijk krijgen van dit misbruik, maar ook het zorgen voor bewustwording, draagvlak en urgentiebesef bij de verschillende betrokken partijen, en het kunnen bieden van handelingsperspectief. Dit alles mag niet ten koste gaan van de privacy van al dan niet betrokken personen; het waarborgen daarvan is een andere relevante taak.

2. Pains: wat zijn de grootste pijnpunten die we moeten weghalen?

Er zijn diverse factoren die een drempel opwerpen voor het kunnen uitvoeren van die taken. De zojuist besproken silo’s zijn hier een belangrijk voorbeeld van. Een consequentie van die silo’s is dat veel kennis en informatie er wel degelijk is, maar verspreid is tussen verschillende partijen die ieder hun eigen gebruiken en definities hanteren. Dat is natuurlijk begrijpelijk, maar maakt het lastiger een silo-overstijgende aanpak van vastgoedmisbruik te formuleren

3. Gains: wat zou helpen bij het uitvoeren van taken? Wat is essentieel, en wat is nice to have?

Het in kaart brengen van stakeholders en betrokkenen, en hun rollen, is een belangrijke stap richting het inzichtelijk maken van vastgoedmisbruik en het bieden van relevant handelingsperspectief voor de betrokken partijen. Ditzelfde geldt voor het toepassen van objectieve indicatoren die daadwerkelijk indicatief zijn voor vastgoedmisbruik. Een genoemde wens is niet alleen reactief op te treden bij vastgoedmisbruik, maar de gewonnen inzichten rondom dit thema ook proactief te kunnen inzetten, bijvoorbeeld door als gemeente zelf actief te zijn in vastgoed.

Afbeelding: Canvas waardepropositie rondom het thema vastgoedfraude

Storyboard

Tijdens een Design Sprint ontwerpen we een instrument dat kan helpen bij een of meerdere jobs, en waar mogelijk pains verlicht en gains creëert. Bij het ontwikkelen van dit prototype hebben wij rekening gehouden met twee scenario’s. Beide scenario’s zijn tijdens de Design Sprint vastgelegd in een storyboard (een verhalende beschrijving van het proces) dat het verloop van ieder van deze scenario’s omschrijft.

Scenario 1: De casemanager

In dit scenario nemen we een persoon in de rol van casemanager als uitgangspunt. We starten dit scenario met een voorval op een specifiek adres. Dit kan van alles zijn, zolang er aanleiding is om te vermoeden dat er sprake is van vastgoedmisbruik. Dit voorval vormt de start van het onderzoek, waarbij de casemanager wil weten wat er bekend is over het betrokken adres, zoals wie er wonen of welke bedrijven er gevestigd zijn. De casemanager raadpleegt het instrument om dit onderzoeken. Hij/zij gebruikt het instrument om te onderzoeken wat er bekend is over het adres, in de vorm van een kaart, een casusoverzicht, en een netwerk. Deze gegevens kan hij/zij exporteren en meenemen naar een briefing over het betreffende voorval, waarna een actieplan geformuleerd kan worden. Na het uitvoeren van dit actieplan is er mogelijk nieuwe informatie over het betreffende adres. De casemanager zal dan opnieuw het instrument openen, en het instrument aanvullen met deze nieuwe inzichten.

Scenario 2: De analist

Voor dit scenario kijken we door de ogen van een analist. Het startschot van dit scenario is voor de analist een reden om trends en patronen in kaart te brengen, bijvoorbeeld naar aanleiding van een vraag van een verslaggever. De analist raadpleegt het instrument niet zozeer om gegevens over een specifiek adres in te zien, maar om patronen en ontwikkelingen te documenteren. Waar de casemanager kijkt naar het specifieke adres en diens relaties in het netwerk, zal de analist geïnteresseerd zijn in het netwerk in zijn geheel. Ze zal vervolgens haar conclusies vastleggen en presenteren.

Waar de casemanager en de analist in principe dus hetzelfde instrument raadplegen, doen zij dit met twee verschillende vragen en doorlopen zij daarmee twee verschillende routes door het instrument. Hun verschillen in rol en bevoegdheden maken dat ook hun rechten binnen het instrument verschillend zijn. Zo zal het voor een analist vaak niet nodig zijn om toegang tot persoonsgegevens te hebben, terwijl dit voor de casemanager wel nodig kan zijn. Meer hierover later in deze blog!

Afbeelding: ontwikkeling van het storyboard vanuit het perspectief van de casemanager

Indicatoren

Voor het onderzoeken van datagedreven aanpak voor het misbruik van vastgoed hebben we verschillende indicatoren onderzocht. Met hulp van publicaties van organisaties die onderzoek doen naar ondermijning, en de ervaring van de experts die deelnamen aan de sprint, hebben we een lijst met indicatoren benoemd. Deze indicatoren zijn op te delen in drie categorieën.

Ten eerste zijn daar de indicatoren die iets zeggen over speculatie met vastgoed, zoals opvallende transacties. Ten tweede zijn er indicatoren die iets zeggen over de exploitatie van vastgoed, zoals overbewoning en de gevestigde ondernemingen. Een derde groep bestaat uit indicatoren die ons kunnen helpen bij het vaststellen van het speelveld, zoals familienetwerken en diverse tussenpersonen zoals makelaars en hypotheekverstrekkers. We noemen hier een deelverzameling van de meest waardevol geachte indicatoren:

Speculatie indicatoren

  • Verzoek tot contante betaling bij vastgoedtransacties
  • ABC-transacties
  • Aankoop zonder hypotheek
  • Aankoop o.b.v. verschillende hypotheken
  • Snelle wisseling van eigenaar van een locatie
  • Aankoop van een locatie voor een bedrag dat sterk afwijkt van de marktwaarde

Exploitatie indicatoren

  • Overbewoning: veel personen op een adres ingeschreven in BRP.
  • Spookbewoning: leegstand (feitelijk of op papier)
  • Eerdere vondst van drugsdumping of hennepteelt
  • Meerdere insolventies op het adres

Speelveld indicatoren

  • Familienetwerken: families die gezamenlijk veel panden bezitten of uitwisselen
  • Tussenpersonen als makelaars en hypotheekverstrekkers die met veel (opvallende) transacties van doen hebben

Databronnen

Er zijn natuurlijk veel databronnen die iets kunnen zeggen over het gebruik en misbruik van vastgoed. Eigendom van panden, en transacties van panden, worden bijvoorbeeld uitgebreid vastgelegd door het Kadaster, en de ondernemingen die erin gevestigd zijn door de Kamer van Koophandel. Daarnaast zijn er verschillende gemeente-specifieke databronnen die kunnen bijdragen aan een beeld van vastgoedmisbruik. Om inzicht te krijgen in mogelijk vastgoedmisbruik zijn deze registraties echter niet voldoende: ook de verschillende experts in het veld bezitten waardevolle informatie. Om een compleet beeld te krijgen van speculatie en exploitatie van vastgoed in een buurt of wijk is het belangrijk om gegevens uit registraties en kennis van betrokken professionals met elkaar te combineren. Zo is het in dit prototype mogelijk om zelf opmerkingen, waarschuwingen, of relevante connecties toe te voegen, en zo een dossier op te bouwen.

In een Design Sprint werken we soms met ‘nepdata’, omdat het niet altijd mogelijk is om (snel) toegang te krijgen tot de echte data, bijvoorbeeld omdat het persoonsgegevens betreft (zie onderdeel ‘privacy’ hieronder) of omdat het verzamelen van databronnen nou eenmaal een tijdrovend proces is. Voor het succes van de Design Sprint is dat meestal geen probleem. Het gaat er bij een sprint immers om het verkennen van een route, en het kunnen beoordelen of het geprototypte idee in potentie waardevol is. Bij iedere sprint waar we gebruik maken van nepdata staan we natuurlijk wel stil bij de aannames die we hiervoor moeten maken, en in hoeverre het succes van het prototype afhankelijk is van data die nog niet beschikbaar is.

Afbeelding: het potentieel nut en de haalbaarheid van verschillende datasets

Privacyprotocol

Vanzelfsprekend zijn niet alle relevante bronnen die in het instrument opgenomen zouden kunnen worden zomaar toegankelijk. Dit is doorgaans in de eerste plaats om de privacy van betrokken personen te waarborgen. Ook wanneer een dataset al opgenomen zou zijn in een instrument, is het niet vanzelfsprekend zo dat iedere gebruiker hier toegang toe mag hebben. Bepalingen over toegang tot de data in het prototype is afhankelijk van het door de gemeentes gehanteerde privacyprotocol.

De Rijksoverheid ontwikkelde een handleiding voor een model van zo’n protocol voor binnengemeentelijke gegevensuitwisseling ten behoeve van de bestrijding van ondermijning. Dit model maakt gebruik van een aantal wegingen en checks om te bepalen wie er in welke situatie toegang heeft tot gegevens. Een schematische weergave hiervan staat in de afbeelding hieronder. Wanneer een signaal een functionaris van de gemeente bereikt, zoals de hierboven genoemde casemanager, moeten er bijvoorbeeld een aantal dingen gecheckt worden. Kan er hier sprake zijn van ondermijning? Is het onze gemeentelijke taak om iets met dit signaal te doen? Gaat het hier wel over ons grondgebied of een inwoner van onze gemeente? Hoe zwaar is dit signaal?

Om deze vragen te kunnen beantwoorden mag een casemanager informatie gebruiken uit openbare bronnen, zoals bijvoorbeeld de Kamer van Koophandel, het Kadaster, de BRP en de BAG. Zoals hierboven beschreven kan de casemanager daar het prototype voor gebruiken. Aan de hand van die beantwoorde vragen bepaalt een privacy officer welke bronnen de casemanager verder mag raadplegen. Interessant hierbij is de ‘hit/no hit-vraag’: is het voor de casemanager voldoende om te weten of een persoon bijvoorbeeld voorkomt in een dataset (of er een hit is), of is het noodzakelijk dat de casemanager daadwerkelijk ziet wat er in die dataset staat?

Afbeelding: het privacy protocol

Privacy en het prototype

Zoals al eerder genoemd is het dus niet zo dat iemand die het geprototypte instrument raadpleegt vanzelfsprekend toegang zou mogen hebben tot alle beschikbare informatie. Het zorgvuldig vastleggen van de verschillende rechten en het faciliteren van de diverse beslissingen die bij het doorlopen van het privacy protocol genomen worden heeft natuurlijk consequenties voor de inrichting van het instrument. Het op deze manier ontwerpen van een instrument, waarbij gedurende het hele ontwerp rekening wordt gehouden met zo’n privacyprotocol, wordt ook wel ‘privacy by design’ genoemd. We hebben tijdens de Design Sprint uitgebreid stilgestaan bij het verkennen van de technische mogelijkheden om privacy zo goed mogelijk te waarborgen in het instrument.

Een andere manier waarop we privacy zo goed mogelijk proberen te waarborgen is het anonimiseren (of pseudonimiseren) van alle gebruikte data. Zo zijn individuen, panden en ondernemingen allemaal versleuteld, en zijn er slechts bepaalde mensen die toegang hebben tot die sleutel. Het grote voordeel daarvan is dat een gebruiker niet alleen onderzoek kan doen naar trends en patronen, maar ook naar individuele cases, zonder dat hierbij persoonsgegevens gedeeld worden met de gebruiker. Afhankelijk van of de versleuteling plaatsvindt bij de opdrachtgever of bij ons, hebben wij (als Shintō Labs) op die manier ook geen toegang tot persoonsgegevens nodig om data te kunnen verwerken! In zo’n geval kunnen wij onze opdrachtgevers helpen bij het ontwikkelen van een versleutelprotocol.

Onderdelen prototype

Dit prototype is ontwikkeld vanuit ons concept van lenzen. Hierover kunt u meer lezen in ons whitepaper ‘Een datagedreven aanpak van ondermijnende criminaliteit’. In een lens komen een aantal standaardonderdelen terug: de gebiedskaart en/of locatiekaart, en een detailpagina met daarin casusinformatie en het casusnetwerk. Dit prototype heeft een extra onderdeel: het melden van een signaal.

Signaal melden

Voor een casemanager (scenario 1) is dit het voornaamste beginpunt. De casemanager kan hier informatie over een signaal kwijt, zoals de aard en zwaarte van het signaal, eventuele betrokkenen, en informatie over de betrokken locatie. De informatie die de casemanager hier invult sluit aan bij de verschillende fases uit het privacy protocol en kan bijdragen aan het doorlopen van de verschillende privacy checks. Zo wordt stapsgewijs beoordeeld of het signaal betrekking heeft op ondermijning. Uiteindelijk zou dit proces moeten helpen bij het beoordelen tot welke gegevens de casemanager toegang zou moeten hebben, en wat mogelijke vervolgstappen zijn.

Kaart

In de buurtkaart wordt de betreffende gemeente weergegeven met daarin de verschillende buurten. Op deze kaart worden alle data op pandniveau of op buurtniveau ontsloten; data over specifieke panden kan bijvoorbeeld worden geaggregeerd tot de buurt waartoe het pand behoort. Zo kan een gebruiker een beeld krijgen van de situatie in een buurt, zonder dat dit herleidbaar is tot individuele personen, panden of ondernemingen. De gebruiker kan gebruik maken van een aantal filters die overeenkomen met indicatoren van vastgoedmisbruik.

Informatie over buurten wordt niet alleen weergegeven op de kaart, maar kan ook op een rijtje gezet worden in de buurtvergelijker. Hier kan een gebruiker twee buurten naast elkaar zetten om kengetallen te vergelijken, of te beoordelen of de twee buurten anders presteren als het gaat om een specifieke indicator. Hierbij helpt het ook om bijvoorbeeld een indicator af te zetten tegen de tijd, om te beoordelen of een buurt zich in dit opzicht ontwikkeld heeft.

Details

Op de detailpagina wordt alle relevante informatie over een geselecteerd persoon, pand of onderneming verzameld. Alle personen, panden en ondernemingen zijn hier versleuteld. Welke data worden weergegeven kan daarbij afhankelijk zijn van het privacy protocol en de rechten van de gebruiker. Een interessante functionaliteit op de detailpagina is het context diagram. Hierin worden de relaties tussen personen, panden en ondernemingen gevisualiseerd in een netwerk. Bij zo’n relatie kun je denken aan panden die in eigendom zijn van een persoon, personen die in een pand wonen, of personen die huisgenoten, familie, of collega’s zijn. Zo’n netwerk maakt grote hoeveelheden data visueel inzichtelijk, en helpt bij het signaleren van clusters, patronen, of de ‘spinnen in het web’.

N.B. dit schermvoorbeeld is genomen van het prototype en is onderdeel van het resultaat van de Design Sprint. In het schermvoorbeeld zie je een gecombineerd beeld van een netwerkstructuur en de locaties op de kaart. In het netwerk is een analyse gedaan op individuen die in het bezit zijn van meerdere panden waarop signalen gemeld zijn die betrekking hebben op misbruik vastgoed. Deze persoon in kwestie heeft dus meerdere panden met een score op de benoemde indicatoren. Onder het netwerk is bovendien een kaart zichtbaar waar de panden geografisch weergegeven zijn. Nb: de locaties van de panden zijn fictief en puur ter illustratie op deze manier weergegeven. Wij hebben bij de Design Sprint geen persoonsgegevens of tot locatie- of personen herleidbare gegevens gebruikt.

In het kort

We kijken terug op twee interessante Design Sprints rondom het thema misbruik van vastgoed. Dit thema is één van de landelijke thema’s in de bestrijding van ondermijning en bood ons daarmee een mooie kans om ons opnieuw te verdiepen in de exploitatie en speculatie van vastgoed. Het thema vastgoedmisbruik is met name ook interessant met het oog op privacy. We hebben tijdens deze sprints daarom veel aandacht besteed aan het omgaan met geanonimiseerde data, en aan het verkennen van de mogelijkheden om de uitgangspunten van een privacyprotocol te verankeren in een analyse-instrument. Als je vragen hebt of het prototype een keer wil zien, neem dan vooral contact met ons op. We vertellen je graag meer!

Relevante links

Whitepapers

Productinformatie

Nieuws

Blogs

Webinars

Praktijkcases

Research

Foto (boven) credits: Micheile Henderson op Unsplash.

Tag Archief van: design sprint

Tag Archief van: design sprint

Niets gevonden

Uw zoekopdracht leverde helaas geen artikelen op