Hoe kun je privacy waarborgen bij een datagedreven aanpak van ondermijning?
In mijn eerdere blog schreef ik over het Open Development Programma waarmee we samen met overheidsorganisaties bouwen aan oplossingen voor maatschappelijke opgaven. Eén van de onderdelen die op deze manier tot stand is gekomen, is onze implementatie van het Model Privacy Protocol ter ondersteuning van het beoordelen van ondermijningssignalen in ons Apollo Platform. In deze blog wil ik een toelichting geven op hoe dit uitgewerkt is en hoe gemeentes hier gebruik van kunnen maken.
Onze implementatie van het Model Privacy Protocol in Apollo biedt enkele voordelen nl.:
- Voorkomen van bovenmatig gebruik van gegevens.
- Inzichtelijk maken met welk doel en op welke wijze gegevens worden verwerkt.
- Zicht krijgen op ondermijning binnen de grenzen van de gemeente.
- Kaders stellen voor waarborgen van rechtmatigheid.
- Verantwoording af kunnen leggen over de werkwijze.
Maar voor dat ik in ga op de inhoudelijke functionaliteiten van het Model Privacy Protocol in Apollo, is het goed om een begrip te hebben hoe dit tot stand is gekomen en waarom dit überhaupt een plek moet krijgen in Apollo. Om dat pad te illustreren neem ik jullie even mee naar het jaar 2017, toen wij in contact kwamen met Tom Pots van de gemeente Zaanstad en ondermijning een opkomend thema was.
Een aanpak van ondermijnende criminaliteit – een eerste verschijningsvorm: woon- en adresfraude
De gemeente Zaanstad wilde een datagedreven aanpak van ondermijnende criminaliteit, maar was zoekende hoe ze dat moest vormgeven. Wij hebben toen met de gemeente Zaanstad een Design Sprint gedaan om een eerste versie van een datagedreven applicatie voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit te ontwerpen. De focus van het prototype lag bij woon- en adresfraude. Dit prototype is vertaald naar een applicatie en inmiddels in meerdere iteraties doorontwikkeld tot Apollo, ons data & analyse platform voor de aanpak van ondermijning.
Van eerste applicatie ondermijning met Zaanstad naar Apollo
Van verschijningsvormen naar lenzen
In onze zoektocht met gemeentes over een datagedreven aanpak van ondermijning, bleken er veel andere verschijningsvormen te zijn van ondermijnende criminaliteit. De basis van de ‘Zaanse ondermijningsapplicatie’ bleek echter ook geschikt voor de andere fenomenen: het slim combineren en analyseren van data om risicovolle locaties te vinden. Via het Open Development Programma zijn er op deze manier verschillende lenzen ontwikkeld om de verschijningsvormen te kunnen analyseren, waaronder het buitengebied, ondermijning in de horeca, vastgoedfraude, industrieterreinen, uitbuiting en mensenhandel, milieu, netwerkstructuren in risicobranches, de Risico Radar Ondermijning en drugslocaties. Deze lenzen zijn beschikbaar binnen ons Apollo platform voor een datagedreven aanpak van ondermijnende criminaliteit.
Lenzen combineren met signalen
Toen we met de gemeente Diemen aan de slag gingen met het fundament dat in Zaanstad is gelegd, bleek dat zij een aanvullende wens hadden. Kunnen we niet ook de signalen die we binnen krijgen op een gestructureerde manier bijhouden en analyseren in de applicatie? De meeste gemeentes krijgen vele signalen binnen die kunnen duiden op een vorm van ondermijnende criminaliteit. Voor het duiden en analyseren van deze signalen is toegang tot data nodig. Deze tweede vorm van analyse -een signaal-gedreven aanpak op basis van signalen en meldingen – biedt extra inzichten en versterkt het beeld wat er binnen de gemeente speelt. De vraag is echter, wat kan je met die kennis? Immers, de gemeente is geen politie.
Een bestuurlijke aanpak van ondermijning
Kenmerkend voor de bestuurlijke aanpak is dat het zich niet zozeer richt op de kernactiviteiten van georganiseerde criminaliteit, maar juist op de cruciale ondersteunende activiteiten. De maatregelen richten zich niet op personen, maar op situaties en gelegenheidsstructuren die georganiseerde criminaliteit faciliteren. De onderwereld is namelijk afhankelijk van legale logistieke voorzieningen, infrastructuren, technische expertise en van de overheid als vergunningverlener. Daarmee heeft het openbaar bestuur een belangrijk wapen in handen in de aanpak van ondermijnende criminaliteit. (Handboek bestuurlijke aanpak; CCV 2010; ISBN 978 90 77845 37 0.).
Het bestuurlijk instrumentarium kent echter wel degelijk een aantal bestuurlijke interventies, zoals het opleggen van sancties op grond van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) en diverse andere wetten en activiteiten voor het al dan niet verstrekken of intrekken van vergunningen (de Algemene Plaatselijke Verordening, Drank- en Horecawet, Opium-wetgeving en het bestemmingsplan). En bij de toepassing van de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob).
De vraag die de beleidsmedewerkers veiligheid keer op keer kregen van juristen was: op basis van welke grond mag je iets doen met die signalen? En daar komt het Model Privacy Protocol om de hoek kijken. Immers, bij de bestuurlijke aanpak van ondermijnende criminaliteit, is een juiste afweging nodig om te bepalen of er wel sprake is van ondermijnende criminaliteit en of het wel binnen het bestuursrecht valt. Kortom, mag de gemeente hier wel op handelen? En zo ja, op basis van welke wetgeving?
Het Model Privacy Protocol
Het Model Privacy Protocol is in 2020 door de Rijksoverheid verspreid met als doel gemeenten te ondersteunen bij de wijze waarop zij informatie binnen gemeentes mogen uitwisselen voor de aanpak van ondermijning. Het biedt dan ook een basis voor een eigen privacy protocol voor de binnengemeentelijke gegevensuitwisseling en kan als handleiding dienen ten behoeve van de bestrijding van ondermijning. Zoals elk model moet ook dit model aangepast worden naar lokale omstandigheden, maar het geeft een goed uitgangspunt en is ons door meerdere juristen geadviseerd als een solide basis.
Het Model Privacy Protocol geeft een proces weer met verschillende fases, waarin signalen beoordeeld kunnen worden. Die verschillende weegpunten moeten helpen bij het beantwoorden van vragen zoals:
- Kwalificeert het signaal wel als ondermijning?
- Is het wel de gemeentelijke taak of bevoegdheid?
- Valt het wel op het grondgebied van de gemeente?
Zie hieronder de schematische weergave van het proces (rechtstreeks ontleend uit het document van het Model Privacy Protocol). Het gaat te ver voor deze blog om het proces uit te schrijven – daarvoor kunt u het Model Privacy Protocol zelf raadplegen op de site van de Rijksoverheid.
Apollo implementatie van het Model Privacy Protocol
In Apollo wordt het proces van het Model Privacy Protocol volledig ondersteund, maar op een non-restrictieve manier. Dat wil zeggen: het biedt alle fases en stappen uit het Model Privacy Protocol, ondersteuning met inhoudelijke kwalificatie en alle mogelijkheid om toelichting te geven bij ieder weging, maar de mate waarin het afgedwongen wordt is flexibel. Zo kan het gebruikt wordt als een grote checklist met toelichting velden zodat de beleidsmedewerker alle zaken kan noteren en de juiste afweging kan maken, maar biedt het ook de ruimte om dat in stappen te doen.
Gedetailleerde checklist van Apollo
De Apollo implementatie biedt samengevat de volgende functionaliteiten:
- Juridische basis voor het beoordelen van signalen: door meerdere Privacy Officers als akkoord bestempeld als onderbouwing van gebruik gegevens en beoordeling signalen.
- Voor beleidsmedewerkers biedt het een eenvoudige maar potentieel uitgebreide checklist om signalen te beoordelen volgens het Model Privacy Protocol.
- Het raamwerk is gebaseerd op het Model Privacy Protocol (4 fases, verschillende weegmomenten en privacy checks), maar flexibel in te richten om aan uw lokale wensen en eisen te voldoen.
- Eenvoudig signalen zoeken en beoordelen.
- Rapportages over de signalen en beoordelingen om inzicht te krijgen.
Hopelijk geeft dit enig inzicht in hoe het Model Privacy Protocol een plek heeft gekregen in Apollo en geeft het een goed beeld van de wijze waarop wij je kunnen helpen bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit.
Meer informatie of een demo?
Wil je meer weten over Apollo of zelfs een keer een demonstratie? Check dan de productpagina over Apollo.
Relevante links
Whitepapers
- Whitepaper ‘Een datagedreven aanpak van ondermijnende criminaliteit’
- Whitepaper ‘Van maatschappelijke opgave naar datagedreven toepassing’
Nieuws
- Gemeente Hollands Kroon kiest voor Apollo platform
- Lancering Apollo: data & analyse platform voor de aanpak van ondermijning
- Workshop ‘Je gaat het pas zien als je het door hebt’ op Congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit
- Applicatie Ondermijning uitgelicht als dataproject
- Design Sprint Horeca & Ondermijning met gemeente Purmerend
Blogs
- Hoe kun je privacy waarborgen bij een datagedreven aanpak van ondermijning?
- Podcast: een datagedreven aanpak van ondermijning in de gemeente Diemen
- Een datagedreven aanpak van ondermijning bij het misbruik van vastgoed
- Kwetsbare personen in de samenleving: meekijken in een Design Sprint
- Van radar tot sonar: signaleren van ondermijnende criminaliteit met data science
- Ondermijning in 2021: naar weerbare wijken en een structurele aanpak
- Dé 3 thema’s voor ondermijning in 2020
- Een crimineel samenwerkingsverband in 10 minuten
- Van ruwe data naar bruikbare intelligence in vier stappen
- Naar een datagestuurd veiligheidsbeleid
- 5 redenen waarom je als gemeente datagedreven werken samen moet doen
Webinars
- Webinar Risico Radar Ondermijning met RIEC Rotterdam en Bureau Beke
- Webinar Ondermijning en fraude met de gemeente Zaanstad
- Webinar Monitor Vakantieparken met Bureau Beke
- Webinar Gebiedsgericht werken aan leefbaarheid en sociale veerkracht in de buurt
- Masterclass: Opsporen van verdachte netwerken in gemeentelijke data
Praktijkcases
- Aanpak Ondermijnende Criminaliteit: Vastgoedfraude
- Aanpak van Ondermijnende Criminaliteit: Buitengebied
- Aanpak Ondermijnende Criminaliteit: Kwetsbare branches en bedrijven
- Aanpak Ondermijnende Criminaliteit: Woon- en adresfraude
- Aanpak van illegaal kamerverhuur en woningsplitsing
- Monitor Vitale Vakantieparken: Veiligheid en leefbaarheid op vakantieparken
- Datagedreven milieutoezicht & -handhaving
- Leefbaarheid en veerkracht van de buurt
Productinformatie
Research
- CSI: Crime Script Investigation – Netwerkanalyse met hulp van G-CORE
- Onderzoek: hoe geodemografie kan helpen om data ‘eerlijker’ weer te geven
- Vertrouwen vergroten door middel van Explainable Artificial Intelligence (XAI)
Foto credits: Dayne Topkin via Unsplash
